Дәвардә бәрномәдә вотымоне бәшмә ки, Авестә тосә әрәбон оме Ирони довләти дин быә Зәрдустәти мығәддәсә мәтнон мәҹмуәје. Авестә һәхәдә һәтто “Шаһномә”дән мәлумот һесте.
Авестә вәслон дастинывыштәјон һәхәдә иминә мәлумотон бә елми мәлум бин әнҹәх XVII-XVIII әсронәдә. Бә вахти алимон һәлә һанде зынејдәныбин номәлум гыләј зывонәдә нывыштә быә һәмон мәтнон. XVIII әсри дыминә поәдә иминә кәрә де Авестә Оксфордәдә быә дастинывыштәјон таныш быә номдорә франсызә шәрғшынос Анкетил Дјуперрон бә ғәрор омәј ки, сәфә быкә бә Һындистон. Демијән әј бинош карде бо Авестә умуте.
6 сор Һындистонәдә жијә Дјуперрони ғәзәнҹыш карде зынәј әјо жијә зәрдустә каһинон рәғбәт, 2-3 гылә дастинывыштәјыш һыријәј чәвонку, һәмән умутыше ә ғәдимә мығәддәсә мәтнон һанде. 1761-нә сори бә Парис огарде бәпештә, Дјуперрони тәртибыш карде ә материал, чапыш карде Авестә иминә тәрҹумә ијән тәҹһизыш карде әв де франсызә зывонәдә нывыштә быә шәрһон, номыш ној бәј “Zend Avesta. Ouvrage de Zoroastre” (“Зәнд Авестә (тәфсир) – Зәрдусти әсәр”).
Жыгонә, чә вахтику бино бе ғәдимә Ирони ым тарыхи абидә елми тәдғығот. Әмма Дјуперрони ым әсәри һәнијән камил карде лозимбе.
Авестә мәтнон әһмијәт бәвәдәбе ки, бәвонәдә вејә мәлумотон һестбин че Мијонә Асијә ијән Ирони ғәдимә әһоли тарыхи ијән мәдәни жимони һәхәдә.
“Зәнд Авестә” термини ыштән бә елми довријә дәғандә быә VI әсрәдә, јәне Сасанијон вахтәдә.
Чәјо, 1826-нә сори зывоншынос Расмус Кристиан Раски сыбутыш карде Авестә зывони ғәдимәти ијән чәј де ғәдимә Һындистони зывон санскрити авлодәти.
Номдорә франсызә шәрғшынос, санскритолог Ежен Бјурноф дыглә зывони арәдә мывофиғәти ғануниујғунәтијон сәпе бәрпо зынәше карде кали һолонәдә чәј сәростә һанде ијән тәрҹумәш карде че Авестә Дјуперрони сәнырәсә ијән ғејри-дырыст сәрәсә мәфһумон. 1833-нә сори Ежен Бјурнофи чапыш карде “Јаснә тәфсирон” Иминә ҹилд, әјо әј нишош дој че Авестә зывони грамәтикә сохтемони әсос әломәтон.
Жыгонә, бо XIX әсри Авропәдә бә дәрһәл рәсәјн Авестә умутә дыглә әсос мәктәб:
-Авестә тәфсир кардеәдә бә зывоншыносәти әнәнә пештыпур быә мәктәб. Әв мандә мијонә фарси дини әдәбијотәдә ијән парси зывонәдә, јәне Зәрдустәти иҹмо дыләдә;
-Парси әнәнә әһмијәти рәдд кардә, бә Авестә зывони де санскрити мығојисә пештыпур быә мәктәб.
Ыштә мыһозирә охојәдә ебәдаштем бәшмә нәзә әрәбон гәтымон бәпештә Зәрдустәти иҹмон тале һәхәдә очерки. Әрәбон Ирони гәтым карде бәпештә зәрдустијон мәҹбур бин тәрг быкән Ирони, һиҹрәт быкән бә Һындистон. Чәвон ым һиҹрәти дәкәшәше чандә са сор. Әвон әјо сәбәсо бин ләпәк Катхјаварәдә, чәјоән шин бә һајми сәмт, бә рәјон Бомбеј.
Бә Һындистонәдә жијә зәрдустијон вотејдәбин парс. Һындистони парсон иҹмо нығош дој ыштә ғәдимә нывыштәј елементон, һежо әвон әнәһој дәныварде, бо умуте објект бин бо Авропә шәрғшыносон.
Демијән сә бе Авестә һәхәдә чәмә дыминә мыһозирә.
Ксенјә Шереметјевә
Avesta Talysh 