Чымы гирамијон! Идлмә кардејдәм Авестә һәхәдә ыштә гәпи.
Авестә ән ғәдимә вәслон бә дәрһәл омән чәмә ерәку бәнав 2-нә һәзосори иминә поәдә Мијонә Асијә зәминонәдә. Бәвонәдә әсосән сыхан шејдәбе бә вахти жијә кучәријә молдорон жимони тәрз, мәишәт, дини тәсәввурон ијән мифологијә. Камиши бәпештә бә дәрһәл омәјн Авестә ҹо вәслон де Пејғәмбәр Зәрдусти номи ијән дечәј тәлими.
Шымә һәни зынејдәшон ки, Әһәмәнијон вахтәдә Зәрдустәти Ирони довләти динбе. Чәмә ерә иминә әсронәдә Ирони зәминонәдә хәјли зијод бе чы мәзһәби зу ијән тәсир. Әмма Сасанијон вахтәдә (чәмә ерә III – VII әсронәдә) подшо һукмәт дәманде дастәк дој бә зәрдустәти. Бы вахтонәдә Зәрдустәти бе Сасанијон подшон һакимијәти жијәдә мәркәзинә довләти ән мыһум мәркәзон гыләјни. Мәһз бы вахтәдән тәләбот бә мијон беше ки, Авестә мәтнон бәнән бә ғајдә-ғанун. Һежо чә китоби мандәјонин ки, есә омән рәсән бәмә.
Жыгонә, дырозә әсрон шемонәдә че Авестә ән ғәдимә һимнон шифоһи дәвардејдәбин нәсылбәнәсыл. Әве тосә есә мыбоһисәјне чәвон нывыштә тарыхи дырыстәти мәсәлә.
Жыго гыләј фәрзијә һесте ки, Әһәмәнијон вахтәдә (чәмә ерәку бәнав VI-IV әсронәдә) һестбе Авестә мәтн, әвышон нывыштәбе де зәрә мырәккәби него пустон сәпе. Әмма ым мәтнонышон мәһв карде јунани-Ирони ҹангон вахти ијән Мәғдони Искәндәр Персополиси гәте бәпештә.
Пешони, Парфијә подшо I Валкаше (Вологез) вахтәдә (чәмә ерә 51-78-нә сорон) ҹәһдышон карде ки, бәрпо быкән Авестә мәтнон.
Мәлуме ки, иминә Авестә мәтнон нывыштә быәбин де Арамејә әлифбо. Әмма бо III әсри Авестә мәтнон иглә шикиләдә, јәне Армаеј әлифбо сәпе сохтә быә ғәдимә фарси алфавити сәпе рәсми ғајдәдә тәләффуз кардеј хото сохтышоне мәхсуси Авестә әлифбо. Ымән тәбиије ки, әвони овоштынеәдә, хәјли тәһрифон бин.
Ејни вахтәдә Авестәшон тәрҹумә карде бә мијонә фарси зывон. Чәјо мијонә фарси зывонәдә нывыштышоне че Авестә шәрһонән (“Зәнд Авестә”), һәмән бә мијон беше мәзмуни етиборән бә Авестә нез быә дини-фәлсәфи зәрдустәти әдәбијот.
“Денкард” руһани енсиклопедијәдә мәлумот дојдән 21 гылә китоби (наск) һәхәдә, тосә әрәбон гытми Авестә иборәтбе чәвоно. Һар гылә наск иборәтбе Авестә мәтно ијән бәј мијонә фарси зывонәдә нывыштә быә шәрһоно. Һар гылә наски һестышбе ыштә ном. Һар гылә ном иборәтбе бә зәрдустијон һандә мығәддәсә дыво — ahuna-vairya мывофиғ, 21 гылә сыхано.
Чә вахти Авестә әнҹәх че дывон мәҹмуә ныбе, бәј дахилбин һәмән адәтон сәпе сохтә быә етик ғајдон, мәнәви тәләбон ијән дини мәросимон. Мәсәлән, Иминә наскәдә сыхан шејдәбе фәзиләтон ијән моминәти, Һәштминә наскәдә – һуғуғи ғајдон, Понзәминә наскәдә – коонәдә әһлихыбирәти, Шонзәминә наскәдә кәбини, мылки ијән һәрби ғанунон, дини принсипон ијән ҹо чијон һәхәдә. Авестә мәтнонәдә мәлумотин һестбин һәмән астрономијә, астрологијә ијән тәбобәти һәхәдә.
Әмма анә мәтнон лап кам гыләј поә омә рәсә бәмә. Чәвон вејни әрәбон мәһвышон карде. Чәјо де фатхәши нывыштә быә, бәмә омә рәсә дастинывыштәјон нишо дојдән бә XIII-XIV әсрон. Һәмән бәмә омә рәсә ә камә мәтнонән ләпәк-ләпәкин, ҹо-ҹо дастинывыштәјон вәслонин.
Ымруж чәмә дастәдә быә Авестә мәтнон иборәтин се-чо вәсләо:
1. Јаснә.
2. Висперед.
3. Вендидат јаанки Видевдат.
4. Јаштон.
5. Мәтнон гәдә-гәдә поон, ҹо-ҹо дывон ијән кали дывон вәслон.
Чәвон һәммәј һәхәдә һартәрәфә гәп бәжем бошмә омә бәрномәдә.
Сәломәт бымандән!
Ксенјә Шереметјевә
Avesta Talysh 